Thủ Thuật Hướng dẫn So sánh phật giáo và nho giáo 2022
Bạn đang tìm kiếm từ khóa So sánh phật giáo và nho giáo được Update vào lúc : 2022-02-18 09:50:02 . Với phương châm chia sẻ Mẹo về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read nội dung bài viết vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Mình lý giải và hướng dẫn lại nha.
Sự khác lạ giữa Nho giáo và Đạo giáo
Nội dung chính
- Sự khác lạ giữa Nho giáo và Đạo giáo
Quan hệ giữa Nho giáo và Phật giáo ở Việt Nam- Biểu đồ so sánh
- Sự khác lạ về tôn chỉ văn hóa truyền thống
- Nho giáo vs Đạo giáo
- Quan hệ giữa Nho giáo và Phật giáo ở Việt Nam
Sự khác lạ giữa Nho giáo và Đạo giáo – ĐờI SốNg
Quan hệ giữa Nho giáo và Phật giáo ở Việt Nam
I. PHẬT-GIÁO, NHO-GIÁO VÀ LÃO-GIÁO Ở TRUNG HOA VÀO ĐẦU CÔNG NGUYÊN
1. Những điểm lưu ý chung của Phật-giáo, Nho-giáo và Lão-giáo ở Trung Hoa đầu công nguyên.
Nho-giáo là một khối mạng lưới hệ thống chính trị tôn giáo đứng đầu là nhà vua, con Trời (thiên tử), nhận mệnh của Trời (thiên mệnh) để cai trị nhân dân vì niềm sung sướng của nhân dân. Chừng nào mà vua làm tròn thiên mệnh, nhân dân dưới quyền cai trị của vua được hưởng hòa bình và niềm sung sướng thì đó là vua hiền, con người vua là thiêng liêng và bất khả xâm phạm. Trái lại, nếu đó là một ông vua ác, mà sự cai trị làm cho nhân dân trớ trêu khổ sở, thì tức là ông vua ác này đã đánh mất mệnh trời và nhân dân có quyền chính đáng nổi dậy, lật đổ ông vua ác đó và cử người khác lên thay. Thay bậc đổi ngôi cũng là vì mệnh trời. Nếu cuộc khởi nghĩa thành công xuất sắc, một ông vua khác lên thay, thì này cũng là vì mệnh trời. Nếu không phải là mệnh trời, thì cuộc khởi nghĩa ắt thất bại. Ở đây, không còn chuyện bầu bán gì hết. Tính tôn giáo của khối mạng lưới hệ thống Nho-giáo đó đó là ở đây.
Trần Nhân Tông trong tranh Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ
Để phò tá vua làm tròn trách mệnh trời, Nho-giáo tạo ra một cỗ máy quan liêu gồm những Nho-sĩ được tuyển lựa qua thi tuyển. Các đề thi được chọn trong những sách tầm cỡ của Nho-giáo (Tứ Thư, Ngũ Kinh), dạy đạo làm người, làm vua, làm tôi, làm cha, làm con v.v… Sự ổn định và hòa giải và hợp lý của xã hội được bảo vệ nếu mọi người trong xã hội, từ vua quan cho tới người dân thường đều làm tròn chức phận của tớ (Khổng Tử nói: quân quân, thần thần, phụ phụ, tử tử. Nghĩa là vua cho ra vua, tôi cho ra tôi, cha cho ra cha, con cho ra con…)
Dưới đời nhà Hán, vào đầu công nguyên, khối mạng lưới hệ thống chính trị tôn giáo của Nho-giáo có thu hút thêm một vài yếu tố Lão-giáo và những hệ tín ngưỡng ngoại lai. Nói chung lại, dưới thời Hán, khối mạng lưới hệ thống chính trị tôn giáo Nho-giáo gồm có những tín điều sau này:
1) Tin rằng, Trời hay là một vị Thần tối cao thường xuyên xem xét mọi hành vi đạo đức hay phi đạo đức của con người (kể cả vua và những quan cai trị phò tá vua).
2) Tin rằng con người là loài sinh vật cao quý nhất, được trời đất tạo ra, và được trời ưu đãi, phù hộ.
3) Tin ở luật nhân quả làm thiện được quả lành, làm ác chịu quả dữ.
4) Tin rằng có mối liên hệ qua lại giữa Trời và người. Tùy theo hành vi đạo đức hay phi đạo đức của con người mà Trời hoàn toàn có thể báo điềm tốt hay điềm dữ.
5) Tin ở thuật chiêm tinh, hoàn toàn có thể đoán biết ý của Trời qua những điềm tốt hay dữ.
Những tư tưởng trên của Khổng-giáo thời Hán, tuy đang trở thành chính thống do được vua quan trong triều ủng hộ, nhưng không phải được toàn thể lớp Nho sĩ thời bấy giờ đồng ý.
Trên thực tiễn, toàn bộ chúng ta không gặp được Khổng-giáo thuần túy, mà là một Khổng-giáo pha tạp những yếu tố không phải là của Khổng-giáo. Như trong trường hợp từ lúc cuối đời Hậu hán về sau, thì đó là một tổng hợp Khổng-giáo và những giải pháp của Pháp gia (bắt nguồn từ Hàn Phi Tử và Lý Tư đời Tần Thủy Hoàng), và những yếu tố mê tín dị đoan dị đoan, bắt nguồn từ Lão-giáo và tín ngưỡng dân gian. Sự pha tạp đó chứng tỏ sự bất lực của Khổng-giáo trong sự nghiệp duy trì ổn định và trật tự chính trị do vua đứng đầu.
Đó là nguyên do sâu xa vì sao, từ lúc cuối đời Hậu Hán trở đi, phần đông sĩ phu trí thức và nhân dân Trung Quốc quay sống lưng với Khổng-giáo và tìm tới Lão-giáo và Phật-giáo.
Đó là khởi nguyên của những tư trào Lão-giáo như thanh đàm, ảo kim thuật để tìm ra thuốc trường sinh bất tử, tìm ra hòn đá luyện vàng, một chính sách ăn uống đặc biệt quan trọng (tịch cốc), phép luyện thở v.v… Nhưng so với Lão-giáo, thì Phật-giáo đã thành công xuất sắc hơn nhiều. Sự thành công xuất sắc này khởi đầu trước hết ở những dân tộc bản địa phi Hán trong thời đại mà sử Trung Hoa gọi là Ngũ Hồ. Chắc chắn là vì ở đây, những bộ tộc phi Hán không xem Phật-giáo là một tôn giáo ngoại lai, cũng không còn mặc cảm dân tộc bản địa lớn nhưĐại Hán.
Nhưng vấn đề cần tìm hiểu là yếu tố bành trướng của đạo Phật ở những vùng miền Nam trong những thời kỳ Ngũ Đại và Tùy Đường, tại những vùng toàn là người Hán.
Phải chăng, sau khi nhà Tây Tấn bị nước Diêu Tần phi Hán tiêu diệt, lớp sĩ phu tri thức Trung Quốc di cư xuống phía Nam xây dựng ra nhà Đông Tấn, đóng đô ở Nam Kinh, không hề mấy tin vào Khổng-giáo. Nói chung, những vua thời Ngũ Đại đều ủng hộ Phật-giáo, nhất là vua Lương Vũ Đế nhà Lương.
Sự mê hoặc của Phật-giáo riêng với lớp sĩ phu tri thức Trung Hoa thời bấy giờ hoàn toàn có thể được lý giải bằng những yếu tố không tìm thấy được trong Khổng-giáo và Lão-giáo:
1) Một khối mạng lưới hệ thống đạo đức và triết học cao cấp hơn, siêu việt hơn. Người Trung Quốc hoàn toàn có thể thực tiễn hơn, nhưng về mặt tư biện triết học theo chiều sâu Trung quốc và phương Tây khó theo kịp người Ấn Độ.
2) Một loạt những tư tưởng mới, khuyến khích những hướng tư duy mới, sáng tạo, như thời hạn vô tận, không khí vô biên với nhiều cõi sống rất khác nhau, dạng sống rất khác nhau. Khả năng thoát khỏi cảnh luân hồi sanh tử, đạt tới cảnh bất tử. Những tiềm năng siêu việt trong con người, mà Thiền định hoàn toàn có thể khai thác và phát huy v.v…
3) Một nền văn chương phong phú và phong phú.
4) Những nghi lễ giàu giá trị biểu trưng, mê hoặc.
5) Một nền nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp giàu giá trị thẫm mỹ.
6) Một môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường xuất gia, giúp siêu thoát thoát khỏi môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường thế tục hỗn loạn và nguy hiểm thời bấy giờ.
7) Một giáo đoàn có tổ chức triển khai chặt chẻ, sinh hoạt theo chính sách lục hòa tốt đẹp v.v…
Đó hoàn toàn có thể là những nguyên do làm cho đạo Phật, tới từ Ấn Độ, đã đoạt được trái tim và khối óc của nhân dân Trung Quốc, kể cả từng lớp sĩ phu trí thức, vốn nặng đầu óc Đại Hán.
Nho-giáo chống đạo Phật vì nguyên do đạo Phật không phải chỉ là một hệ tư tưởng và tín ngưỡng ngoại lai, mà hầu hết Phật-giáo là một lối sống, tuân theo những giới luật ngặt nghèo, được tin là thuận tiện cho việc nghiệp giải thoát khỏi sanh tử luân hồi, và lối sống này được thực thi trong khung một tổ chức triển khai giáo đoàn, mang tên thường gọi là Tăng già (Sangha).
Nho-giáo phản đối một tổ chức triển khai như vậy, như thể có hại cho việc thống nhất vương quốc, đứng đầu là Thiên tử, là nhà vua, lãnh mệnh trời để cai trị thiên hạ.
Nên để ý quan tâm là thiết chế giáo đoàn Tăng già đã tồn tại rất mất thời hạn lăm ở Ấn Độ nơi mà ngay những đế vương cũng đảnh lễ những tu sĩ (không riêng gì tu sĩ Phật-giáo), trong cả riêng với những tu sĩ xuất thân từ đẳng cấp và sang trọng hạ tiện. Còn ở Trung Hoa, mọi quyền lực tối cao đều triệu tập trong tay nhà vua, con Trời, mọi tài sản cũng khá được xem như thể tài sản của vua, mọi người đều là thần dân của vua, thật khó mà đồng ý có một tổ chức triển khai Tăng già ngoài xã hội, thoát ly sản xuất, không đóng thuế, không đi lính…
Tăng già Phật-giáo không phục vụ lính, không đóng thuế, không cày ruộng, không sinh con đẻ cái… bị xem như thể một tổ chức triển khai phi xã hội hay là phản xã hội.
Trung Hoa đời Hậu Hán có kinh nghiệm tay nghề về cuộc khởi nghĩa táo bạo của giặc Khăn Vàng (Hoàng Cân), một tổ chức triển khai chính trị tôn giáo có vũ trang, dưới quyền lãnh đạo của Đạo sĩ Trương Giốc, năm 184 đã làm chấn động đến tận gốc đế quốc nhà Hán. Cuộc bạo loạn giặc Khăn Vàng làm cho những chính trị gia nghi ngờ mọi tổ chức triển khai tôn giáo, dù là Đạo giáo hay là đạo Phật.
Mặc dù những người dân lãnh đạo Khăn Vàng có những tổ chức triển khai từ thiện (nghĩa xã), có thực hành thực tiễn những nghi lễ tụng niệm, cầu nguyện, sám hối, nhưng trước hết họ là những nhà hoạt động và sinh hoạt giải trí quân sự chiến lược và chính trị, hơn là những nhà hoạt động và sinh hoạt giải trí tôn giáo đơn thuần. Hình như, những giáo phái Cao Đài và Hòa Hảo, trong thời hạn kháng chiến chống Pháp cũng là những tổ chức triển khai bán quân sự chiến lược, bán chính trị và tôn giáo. Và khi Ngô Đình Diệm lên cầm quyền, ông không thể không triệt hạ những giáo phái đó.
Từng lớp sĩ phu trí thức lúc ban đầu đã chống đối Phật-giáo kịch liệt, vì lý tưởng đạo Phật khác lạ với những giá trị truyền thống cuội nguồn lâu lăm của Nho-giáo. Phật-giáo càng tích lũy được nhiều tín đồ, thì tư trào chống giáo đoàn Phật-giáo hình như càng mạnh lên trong từng lớp sĩ phu trí thức Trung Hoa.
Mâu thuẫn và xung đột kéo dãn giữa Tăng già Phật-giáo với từng lớp sĩ phu trí thức, với cỗ máy cơ quan ban ngành thường trực quan liêu là một thực tiễn không thể chối cãi.
2. Về những lý lẽ của lớp sĩ phu trí thức Trung Hoa chống đối Tăng già Phật-giáo.
Có bốn lý lẽ :
1. Lý lẽ chính trị và kinh tế tài chính: Hoạt động của Tăng già Phật-giáo, trên nhiều mặt có hại cho cơ quan ban ngành thường trực và cho việc thịnh vượng kinh tế tài chính của giang sơn.
2. Lý lẽ thực dụng hay thực lợi: Tổ chức Tăng già Phật-giáo, không đem lại quyền lợi rõ ràng gì cho đời này, hoạt động và sinh hoạt giải trí của nó là vô ích và phi sản xuất.
3. Lý lẽ của dân tộc bản địa Đại Hán: Phật-giáo là một tôn giáo ngoại lai, tới từ những dân tộc bản địa dã man, vô học. Nó thích phù thích hợp với những dân tộc bản địa dã man đó, không thích phù thích hợp với những người Trung Quốc vốn có một truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống lâu lăm. Thánh Hiền đời xưa không nghe biết tôn giáo đó và không cần đến nó.
4. Lý lẽ đạo đức và xã hội: Cuộc sống xuất gia là phản tự nhiên, đối nghịch với những quy tắc thiêng liêng của xã hội, do đó, nó là phản xã hội và phản đạo đức.
3. Tăng già Phật-giáo Trung Hoa đã phản bác những lý lẽ chống đối của lớp sĩ phu trí thức Trung Hoa ra làm sao?
1) Tăng già Phật-giáo không bao giờ tỏ ra không trung thành với chủ riêng với cơ quan ban ngành thường trực, tuy rằng nó không lệ thuộc trực tiếp vào cơ quan ban ngành thường trực. Nó thật sự giúp đảm bảo nền hòa bình và thịnh vượng lâu dài cho giang sơn. Hơn nữa, nếu có thành viên một Tăng sĩ hay là một số trong những Tăng sĩ phạm tội, thì cũng không thể buộc tội cả Tăng đoàn được.
2) Cuộc sống xuất gia không phải là vô ích, nhưng ích lợi của nó không thấy rõ ở đời này mà thôi.
3) Phật-giáo tuy là một tôn giáo ngoại lai, nhưng Trung Quốc đã từng học hỏi rất có lợi những thành tựu văn minh và văn hóa truyền thống của quốc tế.
4) Không có sai biệt gì cơ bản giữa đạo đức Phật-giáo và đạo đức của Khổng-giáo và Lão-giáo. Đạo đức Phật-giáo chỉ là yếu tố hoàn thiện của đạo đức Khổng-giáo và Lão-giáo mà thôi.
II. QUAN HỆ ĐẶC THÙ GIỮA NHO-GIÁO VÀ PHẬT-GIÁO Ở VIỆT NAM.
1. Quan hệ đặc trưng giữa Nho-giáo và Phật-giáo ở Việt Nam.
Nho-giáo đến Việt Nam vào thời Bắc thuộc, tất yếu nó góp phần vai trò hệ tư tưởng thống trị và có tác dụng củng cố quyền thống trị của người Hán ở Giao Châu thời bấy giờ. Do vị trí thân thiện, núi liền núi, sông liền sông của Việt Nam, nằm sát cạnh phía Nam Trung Quốc, cho nên vì thế ảnh hưởng của Nho-giáo, Lão-giáo (hầu hết là Nho-giáo) càng mạnh.
Sức mạnh về quân sự chiến lược, một chính sách thống trị chính trị kéo dãn hàng nghìn năm, cộng với một nền văn hóa truyền thống cổ truyền Nho, Lão có truyền thống cuội nguồn lâu lăm làm cho dân tộc bản địa Việt thời bấy giờ có rủi ro không mong muốn tiềm ẩn tiềm ẩn bị đồng hóa và Hán hóa, như một số trong những bộ tộc người Việt ở Quảng Đông và Quảng Tây đã biết thành Hán hóa vậy.
Tôi xin nhắc lại, là Nho-giáo trên thực tiễn không phải chỉ là Tứ Thư và Ngũ Kinh mà là một hệ tư tưởng chính trị – tôn giáo đứng đầu là vua Trung Quốc cai trị thiên hạ theo mệnh Trời. Khái niệm thiên hạ ở đây bao quát khắp cơ thể Hán và người phi Hán, mà sách Trung Quốc thường gọi thời bấy giờ là Di Địch, là man di mọi rợ. Phật-giáo đến Trung Quốc theo con phố tơ lụa Trung Á, hoàn toàn có thể là khoảng chừng cùng thuở nào với Phật-giáo gia nhập vào Việt Nam theo đường thủy. Tôi dùng từ hoàn toàn có thể và khoảng chừng bởi lẽ không còn sử liệu ghi chép rõ ràng về yếu tố này. Tuy nhiên có một số trong những tình hình được sử liệu của Trung Hoa và Việt Nam đều xác nhận là có vị trí căn cứ:
1) Năm 247 Tây lịch, Tăng sĩ Khương Tăng Hội từ Bắc Việt Nam (Giao Châu) đã sang Kiến Nghiệp (Nam Kinh giờ đây) truyền giáo vào thời Trung Quốc phân thành ba vương quốc: Nhà Ngụy ở phía Bắc, nhà Thục ở phía Tây và Đông Ngô ở phía Nam (tức là vào thời gian giữa thế kỷ thứ ba Tây lịch). Tăng Hội đã tới kinh đô Kiến Nghiệp của Đông Ngô và được vua Đông Ngô là Tôn Quyền tiếp đãi rất hậu, vì lúc bấy giờ ở Giang Nam, nơi Tôn Quyền trị vì Phật-giáo chưa tồn tại, trong lúc ở Giao Châu có TT Phật-giáo Luy Lâu phồn thịnh với 20 chùa, dịch kinh Phật 15 cuốn và có 500 Tăng sĩ (xem Thiền Uyển Tập Anh – truyện Thông Biện). Trong khi đó thì ở Trung Quốc do sự chống đối của văn hóa truyền thống bản địa Nho, Lão nên mãi tới thế kỷ thứ tư sau Công nguyên Phật-giáo mới khởi đầu có chỗ tại vị vàng ở Trung Hoa và tiếp theo đó tăng trưởng.
2) Phật-giáo Ấn Độ từ xa đến Việt Nam hoặc bằng lối đi bộ ngang qua nhiều nước như Miến Điện, Thái Lan, Campuchia, Lào, hoặc bằng đường thủy sóng bão đầy nguy hiểm. Nhưng sự xâm nhập của nó vào Việt Nam có tính chất hòa bình và được đón mừng như một lực đối trọng, trái chiều với Nho-giáo nói riêng và riêng với thế lực bành trướng của người Hán xuống phía Nam nói chung.
Lực đối trọng này tuy tới từ xa nhưng rất mạnh lại đặc trưng:
a) Lực đối trọng mạnh ở đoạn nó xuất phát từ Ấn Độ như thể một TT văn hóa truyền thống số 1 của toàn thế giới cổ đại, có liên hệ trực tiếp với TT văn hóa truyền thống cổ đại Hy Lạp-La Mã, Lưỡng Hà (Mesopotami) và Ai Cập.
b) Lực đối trọng mạnh ở đoạn Phật-giáo là một tôn giáo, một hệ triết học có tầm cỡ toàn thế giới từ thế kỷ III trước Công nguyên, sau khi Hoàng đế Asoka (triều đại Maurya-Khổng Tước) gửi nhiều phái đoàn truyền giáo đến những quốc tế (kể cả một phái đoàn đến vùng lúc bấy giờ là bán hòn đảo Đông Dương, và lúc bấy giờ gọi là Suvannabhumi Đất xứ của Vàng). Trong khi đó, Nho-giáo hầu hết chỉ là hệ tư tưởng-tôn giáo của dân tộc bản địa Đại Hán.
c) Lực đối trọng mạnh ở đoạn từ thế kỷ IV đến thời điểm đầu thế kỷ IX Phật-giáo trên thực tiễn đang trở thành một tôn giáo, một hệ tư tưởng ngự trị khắp vùng Đông á, hầu như cả châu á, ngoại trừ Xi-bê-ri và Trung Cận Đông. Hàng loạt Tăng sĩ Đông Á đã tới Ấn Độ cầu pháp, hoặc theo con phố biển, hoặc theo con phố bộ xuyên Trung Á. Sử liệu thống kê Một trong những thế kỷ thứ IV và thứ IX có tới 200 Tăng sĩ, hầu hết là người Trung Hoa, đã tới Ấn Độ theo nhiều đợt. Trong số Tăng sĩ trên, có khắp cơ thể Triều Tiên (5 người) và người Việt Nam (trong số đó có sưĐại Thặng Đăng, người Thanh Hóa).
Tuy nhiên, đó là một lực đối trọng rất độc lạ, vì khác với Nho-giáo thường hẹp hòi, cố chấp, Phật-giáo không bao giờ có tư tưởng duy nhất, riêng với những tôn giáo khác và hệ tư tưởng khác, Phật-giáo bao giờ cũng tỏ thái độ kính trọng, hợp tác, đoàn kết, tuy là không bao giờ hành xử trái ngược với tinh thần giải thoát và hỷ xả của đạo.
2. Thái độ bao dung của Phật-giáo Việt Nam
Ở Việt Nam, thái độ bao dung của đạo Phật thấy rõ:
1) Trong những sự kiện như đời nhà Lý, những ông vua sùng đạo Phật như Lý Thánh Tông, đã cho xây dựng Văn Miếu, tạc tượng Chu Công và Khổng Tử để thờ, mở những khoa thi tam giáo để tuyển chọn nhân tài.
2) Các triều đại Phật-giáo đời Lý và Trần đều trọng dụng Nho sĩ, như những ông Tô Hiến Thành, Lê Văn Thịnh, Chu Văn An, Mạc Đĩnh Chi.
Tuy nhiên, như đã nhấn mạnh yếu tố trên đây, tuy Phật-giáo Việt Nam ngay dưới những triều đại Phật-giáo như Lý-Trần tôn trọng đạo Nho và trọng dụng Nho sĩ, thế nhưng đường lối trị nước, an dân, bảo vệ độc lập dân tộc bản địa và bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc bản địa thì lại thấm đượm tinh thần Phật-giáo: bình đẳng, dân chủ, từ bi, hỷ xả v.v… Sau đấy là một vài chứng cứ nổi trội:
3. Những điểm lưu ý nổi trội của Phật-giáo Việt Nam
1) Sư Vạn Hạnh từng phục vụ những triều Đinh, Tiền Lê, nhưng đang không ngại chủ trương thế nhà Tiền Lê, lập ra nhà Lý. Bởi vì, trước họa xâm lăng của nhà Tống mà một cánh quân xâm lược đã vào Lạng Sơn, ông nhận thấy triều đại Tiền Lê không hề thích hợp nữa, cho nên vì thế sư đã cùng với Đào Cam Mộc phò Lý Công Uẩn lên ngôi, lập ra triều đại Phật-giáo nhà Lý (không phải ngu trung).
2) Lý Công Uẩn mới lên ngôi, đã cho Open những nhà tù, thả những tội nhân, đồng thời cho đốt bỏ hình cụ.
3) Nhà Lý cũng như nhà Trần để hoàn toàn có thể đảm bảo kháng thắng lợi lợi chống mọi cuộc xâm lăng liên tục của phương Bắc, đã triệt để và nhất quán vận dụng chủ trương đoàn kết dân tộc bản địa và đoàn kết toàn dân (chứng cớ: Bài thơ “Vận nước” của Thiền sư Pháp Thuận, chủ trương khoan dung của nhà Lý riêng với họ Nùng ở Việt Nam, những hội nghị Diên Hồng và Bình Than đời Trần, việc vua Trần gả cháu gái Huyền Trân cho vua Chiêm v.v…)
4) Tuy Phật-giáo Việt Nam chịu ràng buộc của Phật-giáo Ấn Độ, thế nhưng Phật-giáo Việt Nam không mất thời giờ vào cái tệ tư biện siêu hình và mộng mơ như Phật-giáo Ấn Độ (nhất là từ thế kỷ IV trở đi). [Năm 1190, một toán 200 kỵ binh đặc công của Hồi-giáo từ Tây Ấn dưới sự chỉ huy của tướng Mahmud đã mở một cuộc tấn công chớp nhoáng táo bạo vào thủ đô Bihar của triều đại Semas xứ Bengan, sau đó đốt phá và san bằng trường Đại-học Phật-giáo Nalanda, chém giết Tăng-sĩ và dân chúng nhiều không kể xiết.]
Vì dân tộc bản địa Việt Nam không thể mộng mơ trước họa xâm lăng thường trực của phong kiến Trung Quốc. Phật-giáo Việt Nam có đầu óc thực tiễn, và tương hỗ cho những ông vua Phật tử đời Lý và đời Trần có đầu óc thực tiễn đó, thì mới hoàn toàn có thể thường xuyên cảnh giác phòng bị, bảo vệ được nền độc lập chính trị của Tổ quốc.
5) Tuy Phật-giáo Việt Nam cũng chịu ràng buộc sâu đậm của Phật-giáo Trung Hoa và nền văn hóa truyền thống cổ truyền Nho-giáo của Trung Hoa, thế nhưng Phật-giáo không tán thành quan điểm thiên mệnh, và nhận định rằng vua cai trị dân là theo ý dân (lấy ý muốn của dân làm ý muốn của tớ : Trần Thái Tông trong cuốn “Thiền Tông Chỉ Nam”), đồng thời nhà vua ở cương vị lãnh đạo phải thực hành thực tiễn đạo đức vô ngã v.v…
6) Phản ứng chống Nho-giáo trong cuốn Lý Hoặc Luận
Phản ứng mạnh nhất chống Nho-giáo là cuốn Lý Hoặc Luận mà tác giả Mâu Tử [Mâu Tử là người Thương Ngô (tức là Quảng Tây hiện nay) sinh vào các năm 165-170 Tây lịch ] lại là một người Hán ở Giao Châu. Có thể nói đó là một người Hán đã Việt hóa, một Nho sĩ chính thống và uyên bác, nhưng về sau lại theo Đạo Phật, điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết ảnh hướng sâu đậm của Phật-giáo riêng với trí thức Trung Quốc vào thời điểm cuối đời Hán, khi mà nhà Hán khởi đầu suy tàn, kèm theo là yếu tố mất uy tín của văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn Trung Quốc vốn là nơi tựa của cơ quan ban ngành thường trực thống trị về mặt tư tưởng hệ.
Trong 37 câu vấn nạn và vấn đáp là nội dung cuốn Lý Hoặc Luận, chỉ có 5 câu đầu nói về Phật và Phật-giáo, 7 câu sau cùng về Lão Tử và Lão-giáo, 25 câu còn sót lại là những câu Nho gia vấn nạn Phật-giáo và Mâu Tử vấn đáp. Kết cấu cuốn Lý Hoặc Luận đã cho toàn bộ chúng ta biết thời bấy giờ Phật-giáo là đối tượng người dùng công kích chính của Nho gia; nhưng Nho gia cũng là đối tượng người dùng phản bác chính của Phật-giáo.
Nói chung, cái sai trong thái độ phê phán của Nho gia riêng với Phật-giáo là bao giờ cũng lấy Nho gia làm chuẩn mực của chân lý, tuy rằng Phật-giáo không công nhận chuẩn mực đó, cho nên vì thế Mâu Tử khi vấn đáp đã ví Phật-giáo như mặt trời giữa trưa, Nho-giáo như đuốc sáng, Phật-giáo như phượng hoàng, như núi Thái Sơn, như sông Trường Giang, còn Nho-giáo thì như chim sẻ, như gò đống, như ngòi lạch v.v…
Có thể nói toàn bộ lời phê phán của Nho gia trong cuốn “Lý Hoặc Luận” đều phạm sai lầm không mong muốn chủ quan ấy, cái sai lầm không mong muốn mà lô-gíc học Phật-giáo hay Nhân minh học Phật-giáo gọi là Sở y bất thành nghĩa là nơi tựa để lập luận là không vững, bất thành. Đó là loại câu phỏng vấn như Nho-giáo trọng kiệm ước, vì sao đạo Phật lại tôn vinh sự bố thí (điều 17), Nho gia xem như không còn con nối dõi tông đường là đại bất hiếu, sao Tăng sĩ lại không còn vợ. Nho gia không bàn chuyện chết và quỷ thần nhưng đạo Phật lại bàn đến chuyện chết và quỷ thần. Thậm chí, ngay lúc Nho gia dẫn chứng ở Giao Châu thời bấy giờ có Tăng sĩ rượu chè, có vợ con, mua rẻ bán đắt, làm chuyện gian dối, sao gọi đạo Phật là coi trọng giới luật được và sống đạo đức? Tuy trong lời phê phán này, chỗ tựa của Nho gia là thực tiễn có thật nhưng yếu tố là thực tiễn nào, nếu đó chỉ là thực tiễn riêng không liên quan gì đến nhau, số ít, không phải là tiêu biểu vượt trội thì nhờ vào thực tiễn một vài người mà phê phán chung cả một đạo cũng là một sai trái về biện luận lô-gíc.
7) Một phản ứng mạnh mẽ và tự tin khác chống Nho-giáo là của Khương Tăng Hội, một Tăng sĩ Trung Á nhưng sinh ra và lớn lên và tu học Phật pháp, thành đạt ở Giao Châu (200-280). Năm 247, Tăng Hội đến Kiến Nghiệp, thuộc Đông Ngô, dưới triều đại của Ngô Tôn Quyền, ông dịch nhiều kinh Phật và biên soạn cuốn sách nhan đề “Lục Độ Tập Kinh” phản ánh thái độ phê phán Nho-giáo và bênh vực tôn vinh Phật-giáo.
Học giả Lê Mạnh Thát trong cuốn “Lịch sử Phật-giáo Việt Nam tập I” chương 5 về Khương Tăng Hội đã trích đẫn những câu của Tăng Hội viết trong Lục Độ Tập Kinh như: “Tôi ở đời đã lâu thấy Nho gia không bằng Phật tử” (trang 341).
“Phật-giáo đề cập đến nhiều yếu tố mà Nho-giáo không nói tới. Nho-giáo là một hệ tư tưởng chưa hoàn hảo nhất, gần khá đầy đủ, còn nhiều mắc mứu. Chỉ có Phật-giáo là hoàn hảo nhất và khá đầy đủ, giải đáp được hết mắc mứu của mọi người” (sách đã dẫn cùng trang).
4. Thái độ của trí thức Việt Nam riêng với Khổng-giáo cải cách đời Tống
Hiện nay, có người muốn tôn vinh họ Trình, họ Chu đời Tống trong việc khởi xướng trào lưu Khổng-giáo cải cách, đem lại sự ổn định cho xã hội Trung Hoa trong hàng nhiều thế kỷ, trước lúc trào lưu đó bị sụp đổ vì những cuộc xâm lược liên tục của quân Anh, quân Pháp và Liên quân Đồng Minh.
Chỗ yếu và chỗ mạnh mẽ và tự tin của thiết chế Khổng-giáo cải cách cũng là một. Cấu kết với cơ quan ban ngành thường trực, nó tạo ra sự duy nhất của Khổng-giáo, một sự nhất trí hình thức và giả tạo về tư tưởng hệ. Muốn thi đỗ ra làm quan, có chức có phận thì phải làm bài thi theo nhận thức khuôn mẫu của tớ Chu, họ Trình, nếu không biến thành đánh hỏng . Không có chức, có phận thì nói gì đến ảnh hưởng tới giang sơn, tới vương quốc?
Độc tôn Nho-giáo dẫn tới làm cho Nho-giáo thoái hóa, mất sức sống và sáng tạo, chỉ từ là một bậc thang của danh và lợi mà thôi. Ổn định là sức mạnh, nhưng cường điệu sự ổn định thành ra trì trệ; thì lại là nơi yếu. Thống nhất vốn là nơi mạnh, nhưng cường điệu sự thống nhất thành ra khuôn sáo, hình thức, không hề sáng tạo nữa, mất nhạy bén với môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường thì lại là nơi yếu. Tất cả những tệ hại này của Khổng-giáo cải cách và duy nhất đã biết thành trào lưu Ngũ Tứ đả kích kịch liệt, không cần bàn thêm nữa. Ấy thế mà giờ đây vẫn vẫn đang còn người muốn tôn vinh Khổng-giáo cải cách như thể ngọn nguồn của những con rồng Châu Á thì cũng thật lạ kỳ .
Chúng ta đặt vướng mắc, Khổng-giáo cải cách, chớm nở vào thời điểm cuối đời Đường và cực thịnh vào đời Tống với hai họ Chu, Trình có trách nhiệm gì không trong sự kiện hai lần toàn nước Trung Quốc bị những dân tộc bản địa phi Hán là nhà Nguyên và nhà Thanh đô hộ, thống trị… những dân tộc bản địa phi Hán mà tổng số lại, dân số chỉ bằng khoảng chừng 1/24 của dân số người Hán?
III. KHỔNG-GIÁO CÁCH TÂN Ở NƯỚC TA
Người Việt toàn bộ chúng ta cũng học Tống nho, cũng học Khổng-giáo cải cách, nhưng may sao chỉ học một nửa. Cho nên, Nguyên Mông, lật đổ nhà Tống thống trị Trung Quốc và 1/2 toàn thế giới mà cả ba lần đánh ta đều bị quân dân nhà Trần đánh cho đại bại. Mãn Thanh lật đổ nhà Minh, thống trị Trung Quốc rồi đem 20 vạn binh sang đánh ta cũng trở nên Nguyễn Huệ đánh cho kinh hồn tán đởm, một số trong những lớn phải nhảy xuống sông Nhị mà chết đuối.
Nhưng đó mới chỉ là thắng lợi quân sự chiến lược, mà cũng là nhờ hồn thiêng sông núi, kết tinh lại trong những anh hùng như Trần Hưng Đạo và Nguyễn Huệ, đãbiết phát huy cao độ tinh thần tự cường dân tộc bản địa, lòng yêu nước nồng nàn của nhân dân ta. Nhưng còn về mặt văn hóa truyền thống?
Sự xâm lược về quân sự chiến lược bị chặn lại và đẩy lùi, nhưng sự xâm lược về văn hóa truyền thống vẫn tiếp tục, lặng lẽ mà kiên trì, cái đó mới đáng sợ. Trong một toàn thế giới và xã hội sôi động, với những ý tưởng sáng tạo khoa học có tính cách mạng làm hòn đảo lộn biết bao khái niệm truyền thống cuội nguồn tưởng chừng bất di dịch như núi Thái Sơn thế mà Khổng-giáo cải cách lại phục vụ cho toàn bộ chúng ta quy mô một nền văn hóa truyền thống cổ truyền tĩnh, đòi phục hồi những giá trị đạo đức thời Lưỡng Hán, tôn vinh tam cương, ngũ thường như thể một thiết chế cố định và thắt chặt, phù thích hợp với thiên mệnh… tôi nói cái chết, cái nguy hại của Khổng giáo cải cách đó đó là ở đoạn đó.
Giặc đến ngoài ngõ mà trong nhà như thể không hay, từng lớp hủ Nho thi đua ngâm vịnh, tán tụng Nghiêu Thuấn và Khổng Tử, rồi lại mong đợi thiên binh của Thiên triều qua giúp để đánh đuổi bọn bạch quỷ đi. Francis Garnier với 175 quân đã hạ thuận tiện và đơn thuần và giản dị thành Tp Hà Nội Thủ Đô, trong lúc 70 vạn quân Nguyên phải bó tay trước sự việc kháng cự ngoan cường của Trần Hưng Đạo và quân dân nhà Trần. Cùng là người Việt cả , sao mà rất khác nhau đến thế. Tôi nghĩ: Di hại của Tống Nho thực đáng sợ là vậy.
Sau này cụ Phan Chu Trinh, phán quyết chính sách khoa cử và Hán học, Hán tự không phải là không còn nguyên do. Thậm chí ông viết bài “Bất phế Hán tự, bất túc dĩ cứu Nam quốc”, nghĩa là không bỏ chữ Hán, sẽ không còn đủ để cứu nước Nam. Tất nhiên, cụ Phan không ghét gì Hán tự, thế nhưng cái học khoa cử, tầm chương trích cú, nhồi nét vào đầu chữ nghĩa của thánh hiền, rập khuôn theo Tống Nho thì thật là tệ hại.
Cụ Phan không thích thú Tống Nho nhưng lại tôn vinh đạo Phật. Cụ viết: “Nay bà con thử xét, đời Trần sao dân tộc bản địa ta hùng dũng như vậy Quân Nguyên thắng cả Á và Âu, nuốt trọn Trung Hoa mà qua đến việt nam thì bại tẩu. Nào bị cướp giáo ở Chương Dương đô, nào bị bắt trói ở Bạch Đằng, như vậy chẳng phải nhờ đạo Phật ở ta thời đó rất thịnh ư?” (Đông kinh nghĩa thục – Nguyễn Hiến Lê, Lá Bối, 1974-chuyển dẫn từ Việt Nam Phật-giáo Sử Luận, quyển III).
Cụ Phan Khôi phản hồi về tình hình chính trị so sánh bên Trung Quốc và bên ta, cũng đồng ý như cụ Phan Chu Trinh:
“Xưa nay, bên Tàu, quốc thể có hai lần hèn yếu nhất, bị lũ mọi rợ phương Bắc vào đè đầu: lần trước vào thời kỳ Tấn Lục Triều, là kết quả của yếu tố sùng thượng Lão Trang, lần sau vào thời kỳ Tống, Minh thì là kết quả của cuộc vận động Lý học. Còn Phật-giáo thì theo lịch sử chẳng lúc nào gây ra sự hèn yếu cả.
Ở việt nam cũng vậy, vào thời nhà Lý, nhà Trần, đạo Phật tràn ngập toàn nước, chùa chiền khắp nơi, nhưng nước nhà chưa hề có cái vẻ tích nhược như hồi Lê trung hưng hay Nguyễn thống nhất là cái thời đạo Nho học thịnh hành. Trái lại, nhà Lý, nhà Trần mạnh lắm, dân khí còn hăng lắm, mấy phen giặc Tàu sang toàn bộ chúng ta đuổi đi như đuổi vịt. Lịch sử là cái chứng mạnh lắm. Không ai cãi được. Nó đã làm dẫn chứng cho Phật-giáo: không phải là một thứ thuốc phiện làm mòn yếu con người”. (Báo “Tiếng Chuông Sớm” số 9, ngày 12-10-1935- chuyển dẫn từ “Việt Nam Phật-giáo Sử Luận”, tập III, trang 29).
Tôi nghĩ những trích dẫn trên khá đầy đủ cho toàn bộ chúng ta thấm thía toàn bộ cái tệ hại của lối học khoa cử mà phái Tống Nho và trào lưu Khổng-giáo cải cách truyền sang cho ta. Học giả Đào Duy Anh đã có nhận định rất xác đáng về di hại của Tống Nho riêng với từng lớp gọi là sĩ phu việt nam như sau:
“Chế độ khoa cử thế ấy thì phải sinh ra phương pháp giáo dục thế kia là lẽ tất yếu. Học như vậy thì học trò chỉ chăm học thuộc lòng một số trong những ít sách kể trên (Đào Duy Anh muốn nói Tứ Thư, Ngũ Kinh và Bắc Sử tức là sử Trung Hoa, không phải sử Việt Nam-MC), và chăm lựa lời cho khéo, gọt câu cho chỉnh, viết chữ cho tử tế, một ý tứ hoàn toàn có thể điền ra năm, bảy cách miễn là lời văn cho bóng bẩy mà ý tứ dù là cặn bã của Tống Nho cũng không cần gì. Cái thói trọng từ chương, ưa hư văn đang trở thành một thiên tính của dân tộc bản địa ta. Với cách giáo dục ấy, thì dù người thiên tư lỗi lạc cũng phải nhạt đi, huống gì những người dân tư chất tầm thường. Thực là một thứ giáo dục giết chết nhân cách vậy”. (Đào Duy Anh – Chữ Nôm. NXB Khoa học Xã hội, 1975, tr. 260, chuyển từ cuốn “Việt Nam và Nhật Bản trong toàn thế giới Đông Á”, Vĩnh Sinh, tr. 159).
Tác hại của trào lưu Khổng-giáo cải cách tại Việt Nam, đã dẫn tới sự trì trệ yếu kém của triều Nguyễn, và này cũng là một nguyên nhân chính để phương Tây đô hộ. Nếu ôn lại Phật-giáo đời Lý Trần và những phê phán kịch liệt về Tống Nho của cụ Phan Chu Trinh và Đào Duy Anh, toàn bộ chúng ta sẽ thấy rõ yếu tố nói trên.
TƯ LIỆU THAM KHẢO CHỦ YẾU:
1.The Buddhist Tradition-Buddhism in China, trg 224-225. The Modern Library.
2.Đông Kinh Nghĩa Thục – Nguyễn Hiến Lê, Lá Bối 1974 – chuyển dẫn từ “Việt Nam Phật-giáo Sử Luận”, quyển III.
3.Báo Tiếng Chuông Sớm, số 9 ngày 12/10/1935 – chuyển dẫn từ “Việt Nam Phật-giáo Sử Luận”.
4.Đào Duy Anh – “Chữ Nôm”. NXB khoa học Xã Hội, 9175, trg 260. Chuyển dẫn từ cuốn “Việt Nam Và Nhật Bản Trong Thế Giới Đông Á”, Vĩnh Sinh, trg 159.
5.”Lịch Sử Phật-giáo Việt Nam” (Minh Chi, Hà Văn Tấn, Nguyễn Tài Thư, Viện Triết thuộc Ủy Ban Khoa Học Xã Hội xuất bản”.
6.”Lịch Sử Phật-giáo Việt Nam” của Lê Mạnh Thát, tập 1 và 2. NXB Tp HCM.
7.”Buddhism in China” – G. Kenneth.
8.East Asia – The great tradition, Reischauer, trường Đại học Havard.
9.”The Indianization of China” của Hồ Thích.
10.”Nghiên Cư Mâu Tử” – Lê Mạnh Thát. Ban Tu Thư Vạn Hạnh năm 1986.
Tham luận đọc tại hội thảo chiến lược khoa học quốc tế về “Nho-giáo ở Việt Nam” do trường Đại-học Harvard (Mỹ) phối phù thích hợp với trường Đại-học Khoa-học Xã-hội và Nhân-văn tổ chức triển khai tại thành phố Hồ Chí Minh, trong ba ngày 18, 19, 20 tháng 7 năm 2001.
Nguồn: https://nghiencuulichsu.com/2014/06/24/quan-he-giua-nho-giao-va-phat-giao-o-viet-nam/.
Bạn hoàn toàn có thể quan tâm:
Biểu đồ so sánh
Nho giáo so với biểu đồ so sánh Đạo giáo Nho giáođạo giáoThực tiễnGhé thăm những đền thờ để tỏ lòng tôn kính với Ti’en (trong lúc nó hoàn toàn có thể nói rằng đến Thiên Chúa hoặc Thiên đàng, theo truyền thống cuội nguồn, nó đề cập đến quyền lực tối cao xã hội), Khổng Tử và tổ tiên; Để thực hành thực tiễn (‘Jing zuo, ‘) hoặc ‘Ngồi yên lặng’, một người theo Nho giáo mới tìm cách tự tu.Trưởng thành triết học, hạnh kiểm đạo đức, giả kim thuật nội bộ, và một số trong những thực hành thực tiễn tình dục.Nguồn gốcTrung QuốcTrung QuốcSử dụng tượng và hình ảnhĐược phép.ChungNiềm tin của ChúaTùy theo tôn giáo được tổ chức triển khai, thường là Phật giáo. Nho giáo không hoàn toàn là một tôn giáo mà chỉ khuyên một lược đồ về trật tự xã hội.Tao có nghĩa đen là Con đường, biểu thị sự hoạt động và sinh hoạt giải trí của một sự tồn tại năng động gồm có những lực lượng trái chiều. Đạo giáo không tin vào một trong những Thiên Chúa thành viên.Người sáng lậpKong Qiu (Khổng Tử)lão TửCuộc sống sau khi chếtTổ tiên và di sản là quan trọng, nhưng không được tôn thờ.Nếu sự bất tử không đạt được trong môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường, Đạo sẽ tiếp tục tăng trưởng và thể hiện dưới những hình thức rất khác nhau, phù phù thích hợp với hành vi chung của thực thể trong trạng thái tồn tại. Điều này vận dụng cho toàn bộ chúng sinh và thiếu kiên trì.Nghĩa đenĐệ tử của Khổng Tử.Đi theo Đạo.Giáo sĩQuan lại.Các giáo sĩ Đạo giáo được dẫn dắt bởi daoshis, những bậc thầy của Đạo và tiếp theo là daojiaotus, những người dân theo Đạo giáo cũng ủng hộ những giáo sĩ, tuy nhiên điều này không phổ cập.Bản chất con ngườiCon người nên tôn trọng những người dân vượt trội hơn họ.Nếu con người đồng điệu với Đạo, những đau khổ của tớ sẽ chấm hết. Đạo giáo dạy rằng con người hoàn toàn có thể trải nghiệm sự bất tử.Quan điểm của Đức PhậtPhật được theo sau bởi nhiều Nho giáo.Một số đạo sĩ nhận định rằng Đức Phật là một học viên của Lão Tử, tuy nhiên không còn dẫn chứng rõ ràng cho việc này. Hầu hết những đạo sĩ tôn trọng và tuân theo lời dạy của Đức Phật.Ngôn ngữ gốcTiếng phổ thông hoặc tiếng Quảng ĐôngTiếng trung cổThánh thưLuận ngữ của Khổng Tử và Mạnh Tử; Tôi Chính; Học thuyết trung bình, v.v.Daozang, một bộ sưu tập gồm 1400 văn bản được tổ chức triển khai thành 3 phần gồm có Tao Te Ching, Zhuang Zi, I Ching và một số trong những khác.Người theo dõiNho giáoĐạo giáoNguyên tắcNho giáo là toàn bộ về tình huynh đệ của quả đât.Đạo là nguyên tắc duy nhất. Phần còn sót lại là những biểu lộ của nó.Tình trạng của phụ nữXã hội thua kém đàn ông.Không có sự phân biệt giữa nam và nữ, vì cả hai đều sẽ là biểu lộ của Đạo.Mục tiêu của triết họcHòa hợp xã hội.Để đạt được sự cân đối trong môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường.Ngày lễ / ngày lễ chính thứcTết Nguyên Đán, ngày nhà giáo, ngày tổ tiên.Tết Nguyên Đán, Lễ hội 3 ngày của người chết, Ngày của tổ tiên.Thời điểm xuất xứXấp xỉ 550 BCE (Trước kỷ nguyên chung)Xấp xỉ 550 BCE (Trước kỷ nguyên chung)Quan điểm về những tôn giáo khácNho giáo thấy không còn xích míc trong việc theo nhiều hơn nữa một tôn giáo.Đạo giáo dạy rằng toàn bộ những tôn giáo là như bất kể điều gì khác; những biểu lộ của Đạo nhân.Quan điểm của những tôn giáo Dharmic khácNho giáo thường theo Phật giáo, đó là một tôn giáo Dharmic.Đạo giáo có nhiều điểm tương đương với Phật giáo. Đạo giáo là trung lập chống lại những tôn giáo Dharmic khác.Phân bố địa lý và chiếm ưu thếChâu Á.Trung Quốc, Nước Hàn, ở tại mức độ thấp hơn Việt Nam và Nhật Bản.Những người vô thần hoàn toàn có thể tham gia vào thực hành thực tiễn của tôn giáo này?Đúng.Đúng.Khái niệm về thầnHầu hết đều tin vào Một Thiên Chúa, nhưng điều này là không thiết yếu vì Nho giáo không phải là một tôn giáo mà là một khối mạng lưới hệ thống niềm tin về trật tự xã hội.Là biểu lộ của Đạo, Thần sẽ là dạng sống cao hơn.
Sự khác lạ về tôn chỉ văn hóa truyền thống
Nho gia tích cực tiến thủ, Đạo gia thuận theo tự nhiên, Phật gia vô tư góp sức (Nho giáo).
Điều Nho gia coi trọng là: con người nên phải nỗ lực hoàn thiện bản thân, tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ, tích cực nhập thế, trở thành một người hữu ích riêng với xã hội.
Cái mà Đạo gia coi trọng là: nước nhỏ dân ít, vô vi nhi trị, con người nên phải tôn trọng Trời Đất, tự nhiên, không được chà đạp tự nhiên, cần thuận theo tự nhiên.
Điều Phật gia coi trọng là từ bi và bao dung. Phật gia giảng “Ta không vào địa ngục thì ai vào địa ngục”. Con người cần vô tư góp sức, tích cực hành thiện, đời sau mới có phúc báo.
Nho giáo vs Đạo giáo
Sự khác lạ ở chính giữa Nho giáo và Đạo giáo là trong trọng tâm của mỗi triết học vì Nho giáo triệu tập vào xã hội trong lúc Đạo giáo triệu tập vào tự nhiên. Mặc dù Phật giáo tiếp tục là tôn giáo chính của Trung Quốc, Nho giáo và Đạo giáo là hai triết lý thống trị ở Trung Quốc đã rất mất thời hạn lăm và tiếp tục tồn tại từ khoảng chừng năm 550 trước Công nguyên. Đối với một người xem thông thường, những triết lý này hoàn toàn có thể nhìn trái chiều nhau, nhưng từ một góc nhìn khác, chúng cũng tương hỗ update lẫn nhau. Chúng sẽ là những cách khôn ngoan để tiếp cận môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường và xử lý và xử lý vô số yếu tố và thử thách môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường ném vào thành viên. Có nhiều người vẫn còn đấy nhầm lẫn giữa hai triết lý này gần như thể có vị thế của những tôn giáo. Bài viết này nỗ lực xóa tan những nghi ngờ này bằng phương pháp nhấn mạnh yếu tố sự khác lạ giữa Đạo giáo và Nho giáo.
Người ta thấy rằng những người dân theo một trong hai triết lý cũng thực hành thực tiễn những nguyên tắc của triết học kia. Một điều rõ ràng là cả hai vẫn duy trì triết lý chứ không phải là tôn giáo chính thống. Hai triết lý phát sinh trong cùng thời kỳ được gọi là Trăm trường phái tư tưởng, đó là thời kỳ được đặc trưng bởi những khuynh hướng xung đột nội bộ và phong kiến. Sự bất hòa này được phản ánh trong cả Nho giáo cũng như Đạo giáo khi cả hai tìm cách phục vụ sự an ủi và ánh sáng dẫn đường cho mọi người trong môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường của tớ. Một điều vận hành như một chủ đề chung trong cả hai triết lý là, tuy nhiên có nguồn gốc từ Trung Quốc, cả hai đều phải có một toàn thế giới quan và có bản chất phổ quát.
Quan hệ giữa Nho giáo và Phật giáo ở Việt Nam
Trong cuộc hội thảo chiến lược khoa học về “Nho giáo ở Việt Nam” do trường Ðại học Harvard phối phù thích hợp với trường Ðại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP. Hồ Chí Minh tổ chức triển khai, từ thời điểm ngày 18-20 tháng 7-2001 tại TP. Hồ Chí Minh, nhà nghiên cứu và phân tích Phật học Minh Chi đã trình diễn tham luận về quan hệ giữa Phật giáo và Nho giáo ở Việt Nam. Chúng tôi xin trích trình làng với bạn đọc phần thứ hai của tham luận) Quảng cáo
… Nho giáo đến Việt Nam vào thời Bắc thuộc, tất yếu nó góp phần vai trò hệ tư tưởng thống trị và có tác dụng củng cố quyền thống trị của người Hán ở Giao Châu thời bấy giờ. Sức mạnh về quân sự chiến lược, một chính sách thống trị chính trị kéo dãn hàng nghìn năm, eộng với một nền văn hóa truyền thống cổ truyền Nho, Lão có truyền thống cuội nguồn lâu lăm khíến cho dân tộc bản địa Việt thời bấy giờ có rủi ro không mong muốn tiềm ẩn tiềm ẩn đồng hóa và Hán hóa, như một số trong những bộ tộc người Việt ở Quảng Ðông và Quảng Tây đã biết thành Hán hóa vậy.
Tôi xin nhắc lại, Nho giáo là một hệ tư tưởng chính trị-tôn giáo đứng đầu là vua Trung Quốc cai trị thiên hạ theo mệnh Trời. Khái niệm thiên hạ ở đây bao quát khắp cơ thể Hán và người phi Hán, mà sách Trung Quốc thường gọi thời bấy giờ là Di Ðịch. Phật giáo đến Trung Quốc theo con phố tơ lụa Trung Á, hoàn toàn có thể là khoảng chừng cùng thuở nào với Phật giáo gia nhập vào Việt Nam theo đường thủy. Tôi dùng từ hoàn toàn có thể và khoảng chừng bởi lẽ không còn sử liệu ghi chép rõ ràng về yếu tố này.
việc này đã được nhiều tác giả nghiên cứu và phân tích về lịch sử Phật giáo Việt Nam đề cập đến (như Nguyễn Lang, Hà Văn Tấn, Lê Mạnh Thát…) ở đây tôi không bàn lại.
Phật giáo là lực đối trọng, tuy tới từ xa nhưng rất mạnh lại đặc trưng :
Trước hết Phật• giáo xuất phát từ Ấn Ðộ như thể một TT văn hóa truyền thống số 1 của toàn thế giới cổ đại, có liên hệ trực tiếp với TT văn hóa truyền thống cổ đại Hy Lạp-La Mã, Lưỡng Hà và Ai Cập.
Phật giáo là• một tôn giáo, một hệ triết học có tầm cỡ toàn thế giới từ thế kỷ III trước Công nguyên, sau khi Hoàng đế Asoka (triều đại Maurya-Khổng Tước) gửi nhiều phái đoàn truyền giáo đến những quốc tế (kể cả một phái đoàn đến vùng lúc bấy giờ là bán hòn đảo Ðông Dương, và lúc bấy giờ gọi là Suvannabhumi Ðất xứ của Vàng). Trong khi đó, Nho giáo hầu hết chỉ là hệ tư tưởng-tôn giáo của dân tộc bản địa Ðại Hán.
Từ thế kỷ IV• đến thời điểm đầu thế kỷ IX Phật giáo trên thực tiễn đang trở thành một tôn giáo, một hệ tư tưởng ngự trị khắp vùng Ðông á, hầu như cả châu á, ngoại trừ Xi-bê-ri và Trung Cận Ðông. Hàng loạt Tăng sĩ Ðông á đã tới Ấn Ðộ cầu pháp, hoặc theo con phố biển, hoặc theo con phố bộ xuyên Trung Á. Sử liệu thống kê Một trong những thế kỷ thứ IV và thứ IX có tới 200 Tăng sĩ, hầu hết là người Trung Hoa, đã tới Ấn Ðộ theo nhiều đợt. Trong số Tăng sĩ trên, có khắp cơ thể Triều Tiên (5 người) và người Việt Nam (trong số đó có sư Ðại Thặng Ðăng, người Thanh Hóa).
Tuy nhiên, đó là một lực đối trọng rất độc lạ , vì khác với Nho giáo thường hẹp hòi, cố chấp, Phật giáo không bao giờ có tư tưởng duy nhất, riêng với những tôn giáo khác và hệ tư tưởng khác, Phật giáo bao giờ cũng tỏ thái độ kính trọng, hợp tác, đoàn kết, tuy là không bao giờ hành xử trái ngược với tinh thần giải thoát và hỷ xả của đạo.
Ở Việt Nam, thái độ bao dung của đạo Phật thấy rõ:
Trong những sự• kiện như đời nhà Lý, những ông vua sùng đạo Phật như Lý Thánh Tông, đã cho xây dựng Văn Miếu, tạc tượng Chu Công và Khổng Tử để thờ, mở những khoa thi tam giáo để tuyển chọn nhân tài.
Các triều đại• Phật giáo đời Lý và Trần đều trọng dụng Nho sĩ, như những ông Tô Hiến Thành, Lê Văn Thịnh, Chu Văn An, Mạc Ðĩnh Chi.
Tuy nhiên, như đã nhấn mạnh yếu tố trên đây, tuy Phật giáo Việt Nam ngay dưới những tnều đại Phật giáo như Lý-Trần tôn trọng đạo Nho và trọng dụng Nho sĩ, thế nhưng đường lối trị nước, an dân, bảo vệ độc lập dân tộc bản địa và bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc bản địa thì lại thấm đượm tinh thần Phật giáo: bình đẳng, dân chủ, từ bi, hỷ xả v.v… Sau đấy là một vài chứng cứ nổi trội:
Những điểm lưu ý nổi trội của Phật giáo Việt Nam
Sư Vạn Hạnh từng phục vụ những triều Ðinh, Tiền Lê, nhưng đang không ngại chủ trương thế nhà Tiền Lê, lập ra nhà Lý. Bởi vì, trước họa xâm lăng của nhà Tống mà một cánh quân xâm lược đã vào Lạng Sơn, ông nhận thấy triều đại Tiền Lê không hề thích hợp nữa, cho nên vì thế sư đã cùng với Ðào Cam Mộc phò Lý Công Uẩn lên ngôi, lập ra triều đại Phật giáo nhà Lý (không phải ngu trung).
Lý Công Uẩn mới lên ngôi, đã cho mở cừa những nhà tù, thả những tội nhân, đồng thời cho đốt bỏ hình cụ.
Nhà Lý cũng như nhà Trần để hoàn toàn có thể đảm bảo kháng thắng lợi lợi chống mọi cuộc xâm lăng liên tục của phương Bắc, đã triệt để và nhất quán vận dụng chủ trương đoàn kết dân tộc bản địa và đoàn kết toàn dân (chứng cớ: Bài thơ “Vận nước” của Thiền sư Pháp Thuận, chủ trương khoan dung của nhà Lý riêng với họ Nùng ở Việt Nam, những hội nghị Diên Hồng và Bình Than đời Trần, việc vua Trần gả cháu gái Huyền Trân cho vua Chiêm v.v…)
Tuy Phật giáo Việt Nam chịu ràng buộc của Phật giáo Ấn Ðộ, thế nhưng Phật giáo Việt Nam không mất thời giờ vào cái tệ tư biện siêu hình và mộng mơ như Phật giáo Ấn Ðộ (nhất là từ thế kỷ IV trở đi ) 1. Vì dân tộc bản địa Việt Nam không thể mộng mơ trước họa xâm lăng thường trực của phong kiến Trung Quốc. Phật giáo Việt Nam có đầu óc thực tiễn, và tương hỗ cho những ông vua Phật tử đời Lý và đời Trần có đầu óc thực tiễn đó, thì mới hoàn toàn có thể thường xuyên cả nh giác phòng bị, bảo vệ được nền độc lập chính trị của Tổ quốc.
Tuy Phật giáo Việt Nam cũng chịu ràng buộc sâu đậm của Phật giáo T’rung Hoa và nền văn hóa truyền thống cổ truyền Nho giáo của Trung Hoa, thế nhưng Phật giáo không tán thành quan điểm thiên mệnh, và nhận định rằng vua cai trị dân là theo ý dân (lấy ý muốn của dân làm ý muốn của tớ : Trần Thái Tông trong cuốn “Thiền Tông Chỉ Nam”), đồng thời nhà vua ở cương vị lãnh đạo phải thực hành thực tiễn đạo đức vô ngã v.v…
Phản ứng chống Nho giáo của Phật giáo Việt Nam
Phản ứng mạnh nhất chống Nho giáo là cuốn Lý Hoặc Luận mà tác giả Mâu Tử 2 lại là một người Hán ở Giao Châu. Có thể nói đó là một người Hán đã Việt hóa, một Nho sĩ chính thống và uyên bác, nhưng về sau lại theo Ðạo Phật, điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết ảnh hướng sâu đậm của Phật giáo riêng với trí thức Trung Quốc vào thời điểm cuối đời Hán, khi mà nhà Hán khởi đầu suy tàn, kèm theo là yếu tố mất uy tín của văn hóa truyền thống truyề n thống Trung Quốc vốn là nơi tựa của cơ quan ban ngành thường trực thống trị về mặt tư tưởng hệ.
Trong 37 câu vấn nạn và vấn đáp là nội dung cuốn Lý Hoặc Luận, chỉ có 5 câu đầu nói về Phật và Phật giáo, 7 câu sau cùng về Lão Tử và Lão giáo, 25 câu còn sót lại là những câu Nho gia vấn nạn Phật gìáo và Mâu Tử vấn đáp. Kết cấu cuốn Lý Hoặc Luận đã cho toàn bộ chúng ta biết thời bấy giờ Phật giáo là đối tượng người dùng công kích chính của Nho gia; nhưng Nho gia cũng là đối tượng người dùng phản bác chính của Phật giáo.
Nói chung, cái sai trong thái độ phê phán của Nho gia riêng với Phật giáo là bao giờ cũng lấy Nho gia làm chuẩn mực của chân lý, tuy rằng Phật giáo không công nhận chuẩn mực đó, cho nên vì thế Mâu Tử khi vấn đáp đã ví Phật giáo như mặt trời giữa trưa, Nho giáo như đuốc sáng, Phật giáo như phượng hoàng, như núi Thái Sơn, như sông Trường Giang, còn Nho giáo thì như chim sẻ, như gò đống, như ngòi lạch v.v…
Có thể nói toàn bộ lời phê phán của Nho gia trong cuốn Lý Hoặc Luận đều phạm sai lầm không mong muốn chủ quan ấy, cái sai lầm không mong muốn mà lô-gíc học Phật giáo hay Nhân minh học Phật giáo gọi là Sở y bất thành nghĩa là nơi tựa để lập luận là không vững, bất thành. Ðó là loại câu phỏng vấn như Nho giáo trọng kiệm ước, vì sao đạo Phật lại tôn vinh sự bố thí (điều 17), Nho gia xem như không còn con nối dõi tông đường là đại bất hiếu, sao Tăng sĩ lại không còn vợ. Nho gia không bàn chuyện chết và quỷ thần nhưng đạo Phật lại bàn đến chuyện chết và quỷ thần. Thậm chí, ngay lúc Nho gia dẫn chứng ở Giao Châu thời bấy giờ có Tăng sĩ rượu chè, có vợ con, mua rẻ bán đắt, làm chuyện gian dối, sao gọi đạo Phật là coi trọng giới luật được và sống đạo đức? Tuy trong lời phê phán này, chỗ tựa của Nho gia là thực tiễn có thật nhưng yếu tố là thực tiễn nào, nếu đó chỉ là thực tiễn riêng không liên quan gì đến nhau, số ít, không phải là tiêu biểu vượt trội thì nhờ vào thực tiễn một vài người mà phê phán chung cả một đạo cũng là một sai trái về biện luận lôgíc.
Một phản ứng mạnh mẽ và tự tin khác chống Nho giáo là của Khương Tăng Hội, một Tăng sĩ Trung Á nhưng sinh ra và lớn lên và tu học Phật pháp, thành đạt ở Giao Châu (200-280). Năm 247, Tăng Hội đến Kiến Nghiệp, thuộc Ðông Ngô, dưới triều đại của Ngô Tôn Quyền, ông dịch nhiều kinh Phật và biên soạn cuốn sách nhan đề Lục Ðộ Tập Kinh phản ánh thái độ phê phán Nho giáo và bênh vực tôn vinh Phật giáo.
Học giả Lê Mạnh Thát trong cuốn Lịch sử Phật giáo Việt Nam, tập I chương 5 về Khương Tăng Hội đã trích đẫn những câu của Tăng Hội viết trong Lục Ðộ Tập Kinh như: “Tôi ở đời đã lâu thấy Nho gia không bằng Phật tử” (trang 341).
“Phật giáo đề cập đến nhiều yếu tố mà Nho giáo không nói tới. Nho giáo là một hệ tư tưởng chưa hoàn hảo nhất, gần khá đầy đủ, còn nhiều mắc mứu. Chỉ có Phật giáo là hoàn hảo nhất và khá đầy đủ, giải đáp được hết mắc mứu của mọi người”(sách đã dẫn cùng trang).
Thái độ của trí thức Việt Nam riêng với Khổng giáo cải cách đời Tống
Hiện nay, có người muốn tôn vinh họ Trình, họ Chu đời Tống trong việc khởi xướng trào lưu Khổng giáo cải cách, đem lại sự ổn định cho xã hội Trung Hoa trong hàng nhiều thế kỷ, trước lúc trào lưu đó bị sụp đổ vì những cuộc xâm lược liên tục của quân Anh, quân Pháp và Liên quân Ðồng Minh.
Chỗ yếu và ehỗ mạnh mẽ và tự tin của thiết chế Khổng giáo cải cách cũng là một. Cấu kết với cơ quan ban ngành thường trực, nó tạo ra sự duy nhất của Khổng giáo, một sự nhất trí hình thức và giả tạo về tư tưởng hệ. Muốn thi đỗ ra làm quan, có chức có phận thì phải làm bài thi theo nhận thức khuôn mẫu của tớ Chu, họ Trình, nếu không biến thành đánh hỏng . Không có chức, có phận thì nói gì đến ảnh hưởng tới giang sơn, tới vương quốc?
Ðộc tôn Nho giáo dẫn tới làm cho Nho gìáo thoáì hóa, mất sức sống và sáng tạo, chỉ từ là một bậc thang của danh và lợi mà thôi. Ổn định là sức mạnh, nhưng cường điệu sự ổn định thành ra trì trệ; thì lại là nơi yếu. Thống nhất vốn là nơi mạnh, nhưng cường điệu sự thống nhất thành ra khuôn sáo, hình thức, không hề sáng tạo nữa, mất nhạy bén với môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường thì lại là nơi yếu. Tất cả những tệ hại này của Khổng giáo cải cách và duy nhất đã biết thành trào lưu Ngũ Tứ đả kích kịch liệt, không cần bàn thêm nữa. Ấy thế mà giờ đây vẫn vẫn đang còn người muốn tôn vinh Khổng giáo cải cách như thể ngọn nguồn của cáe con rồng châu á thì cũng thật lạ kỳ .
Chúng ta đặt vướng mắc, Khổng giáo cải cách, chớm nở vào thời điểm cuối đời Ðường và cực thịnh vào đời Tống với hai họ Chu, Trình có trách nhiệm gì không trong sự kiện hai lần toàn nước Trung Quốc bị những dân tộc bản địa phi Hán là nhà Nguyên và nhà Thanh đô hộ, thống trị… những dân tộc bản địa phi Hán mà tổng số lại, dân số chỉ bằng khoảng chừng 1/24 của dân số người Hán?
Người Việt toàn bộ chúng ta cũng học Tống nho, cũng học Khổng giáo cải cách, nhưng may sao chỉ học một nửa. Cho nên, Nguyên Mông, lật đổ nhà Tống thống trị Trung Quốc và 1/2 toàn thế giới mà cả ba lần đánh ta đều bị quân dân nhà Trần đánh cho đại bại. Mãn Thanh lật đổ nhà Minh, thống trị Trung Quốc rồi đem 20 vạn binh sang đánh ta cũng trở nên Nguyễn Huệ đánh cho kinh hồn tán đởm.
Nhưng đó mới chỉ là thắng lợi quân sự chiến lược, mà cũng là nhờ hồn thiêng sông núi, kết tinh lại trong những anh hùng như Trần Hưng Ðạo và Nguyễn Huệ, đã biết phát huy cao độ tinh thần tự cường dân tộc bản địa, lòng yêu nước nồng nàn của nhân dân ta. Nhưng còn về mặt văn hóa truyền thống?
Sự xâm lược về quân sự chiến lược bị chặn lại và đẩy lùi, nhưng sự xâm lược về văn hóa truyền thống vẫn tiếp tục, lặng lẽ mà kiên trì, cái đó mới đáng sợ. Trong một toàn thế giới và xã hộì sôì động, với những ý tưởng sáng tạo khoa học có tính cách mạng làm hòn đảo lộn biết bao khái niệm truyền thống cuội nguồn tưởng chừng bất di dịch như núi Thái Sơn thế mà Khổng giáo cải cách lại phục vụ cho toàn bộ chúng ta quy mô một nền văn hóa truyền thống cổ truyền tĩnh, đòi phục hồi những giá trị đạo đức thời Lưỡng Hán, tôn vinh tam cương, ngũ thường như thể một thiết chế cố định và thắt chặt, phù thích hợp với thiên mệnh… tôi nói cái chết, cái nguy hạí của Khồng giáo cải cách đó đó là ở đoạn đó.
Giặc đến ngoài ngõ mà trong nhà như thể không hay, từng lớp hủ Nho thi đua ngâm vịnh, tán tụng Nghiêu Thuấn và Khổng Tữ, rồi lại mong đợi thiên binh của Thiên triều qua giúp để đánh đuổi bọn bạch quỷ đi. Francis Garnier với 175 quân đã hạ thuận tiện và đơn thuần và giản dị thành Tp Hà Nội Thủ Đô, trong lúc 70 vạn quân Nguyên phải bó tay trước sự việc kháng cự ngoan cường của Trần Hưng Ðạo và quân dân nhà Trần. Cùng là người Việt cả , sao mà rất khác nhau đến thế. Tôi nghĩ: Di hại của Tống Nho thực đáng sợ là vậy.
Sau này cụ Phan Chu Trinh, phán quyết chính sách khoa cử và Hán học, Hán tự không phải là không còn nguyên do. Thậm chí ông viết bài “Bất phế Hán tự, bất túc dĩ cứu Nam quốc”, nghĩa là không bỏ chữ Hán, sẽ không còn đủ để cứu nước Nam. Tất nhiên, cụ Phan không ghét gì Hán tự, thế nhưng cái học khoa cừ, tầm chương trích cú, nhồi nhét vào đầu chữ nghĩa của thánh hìền, rập khuôn theo Tống Nho thì thật là tệ hại.
Cụ Phan không thích thú Tống Nho nhưng lại tôn vinh đạo Phật. Cụ viết: “Nay bà con thử xét, đời Trần sao dân tộc bản địa ta hùng dũng như vậy Quân Nguyên thắng cả Á và Âu, nuốt trọn Trung Hoa mà qua đến việt nam thì bại tẩu. Nào bị cướp giáo ở Chương Dương đô, nào bị bắt trói ở Bạch Ðằng, như vậy chẳng phải nhờ đạo Phật ở ta thời đó rất thịnh ư ? (Ðông kinh nghĩa thục-Nguyễn Hiến Lê, Lá Bối, 1974-chuyển dẫn từ Việt Nam Phật giáo sử luận, quyển III).
Cụ Phan Khôi phản hồi về tình hình chính trị so sánh bên Trung Quốc và bên ta, cũng đồng ý như cụ Phan Chu Trinh:
“Xưa nay, bên Tàu, quốc thể có hai lần hèn yếu nhất, bị lũ mọi rợ phương Bắc vào đè đầu: lần trước vào thời kỳ Tấn Lục Triều, là kết quả của yếu tố sùng thượng Lão Trang, lần sau vào thời kỳ Tống, Minh thì là kết quả của cuộc vận động Lý học. Còn Phật giáo thì theo lịch sử chẳng lúc nào gây ra sự hèn yếu cả.
Ở việt nam cũng vậy, vào thời nhà Lý, nhà Trần, đạo Phật tràn ngập toàn nước, chủa chiền khắp nơi, nhưng nước nhà chưa hề có cái vẻ tích nhược như hồi Lê trung hưng hay Nguyễn thống nhất là cái thời đạo Nho học thịnh hành. Trái lại, nhà Lý, nhà Trần mạnh lắm, dân khí còn hăng lắm, mấy phen giặc Tàu sang toàn bộ chúng ta đuổi đi như đuổi vịt. Lịch sử là cái chứng mạnh lắm. Không ai cãi được. Nó đã làm dẫn chứng cho Phật giáo: không phải là một thứ thuốc phiện làm mòn yếu con người”. (Báo Tiếng Chuông Sớm số 9, ngày 12-10-1935- chuyển dẫn từ Việt Nam Phật Giáo Sử Luận, tập III, trang 29).
Tôi nghĩ những trích dẫn trên khá đầy đủ cho toàn bộ chúng ta thấm thía toàn bộ cái tệ hại của lối học khoa cử mà phái Tống Nho và trào lưu Khổng giáo cải cách truyền sang cho ta. Học giả Ðào Duy Anh đã có nhận định rất xác đáng về di hại của Tống Nho riêng với từng lớp gọi là sĩ phu việt nam như sau:
“Chế độ khoa cử thế ấy thì phải sinh ra phương pháp giáo dục thế kia là lẽ tất yếu. Học như vậy thì học trò chỉ chăm học thuộc lòng một số trong những ít sách kể trên (Ðào Duy Anh muốn nói Tứ Thư, Ngũ Kinh và Bắc Sử tức là sử Trung Hoa, không phải sử Việt Nam-MC), và chăm lựa lời cho khéo, gọt câu cho chỉnh, viết chữ cho tử tế, một ý tứ hoàn toàn có thể điền ra năm, bảy cách miễn là lời văn cho bóng bẩy mà ý tứ dù là cặn bã của Tống Nho cũng không cần gì. Cái thói trọng từ chương, ưa hư văn đang trở thành một thiên tính của dân tộc bản địa ta. Với cách giáo dục ấy, thì dù người thiên tư lỗi lạc cũng phải nhạt đi, huống gì những người dân tư chất tầm thường. Thực là một thứ giáo dục giết chết nhân cách vậy”. (Ðào Duy Anh–Chữ Nôm. NXB Khoa học Xã hội, 1975, tr. 260, chuyển từ cuốn Việt Nam và Nhật Bản trong toàn thế giới Ðông Á. Vĩnh Sinh, tr. 159).
Tác hại của trào lưu Khổng giáo cải cách tại Việt Nam, đã dẫn tới sự trì trệ yếu kém của triều Nguyễn, và này cũng là một nguyên nhân chính để phương Tây đô hộ. Nếu ôn lại Phật giáo đời Lý Trần và những phê phán kịch liệt về Tống Nho của cụ Phan Chu Trinh và Ðào Duy Anh, toàn bộ chúng ta sẽ thấy rõ yếu tố nói trên.
Chú thích:
1. Năm 1190. một toán 200 kỵ binh đặc công của Hồi giáo từ Tây Ấn dưới sự chỉ huy cũa tướng Mahmud đã mở một cuộc tiến công chớp nhoáng táo bạo vào thủ đô Bihar của triều đại Semas xứ Bengan, tiếp theo đó đốt phá và san bằng trường Ðại học Phật giáo Nalanda, chêm giết Tăng Sĩ và dân chúng nhiều không kể xiết.
2. Mâu Tử là người Thương Ngô ( tức là Quảng Tây lúc bấy giờ) sinh vào trong năm 165- 170 Tây lịch.
(Bài này được in trong tạp chí Xưa và Nay số 100, tháng 9-2001)
Minh Chi Quảng cáo Quảng cáo Quảng cáo
Reply
4
0
Chia sẻ
Share Link Cập nhật So sánh phật giáo và nho giáo miễn phí
Bạn vừa Read Post Với Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về Review So sánh phật giáo và nho giáo tiên tiến và phát triển nhất và Share Link Cập nhật So sánh phật giáo và nho giáo miễn phí.
Hỏi đáp vướng mắc về So sánh phật giáo và nho giáo
Nếu sau khi đọc nội dung bài viết So sánh phật giáo và nho giáo vẫn chưa hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comment ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha
#sánh #phật #giáo #và #nho #giáo