Giờ đọc sách trước khi đi ngủ cho trẻ được coi là nghi lễ quan trọng nhất của các gia đình trên khắp châu lục, ở các nền văn hóa khác nhau trên khắp thế giới. Có những lý do đặc biệt khiến cho nó trở nên quan trọng và ý nghĩa như vậy.
Năm 2015, mình lần đầu tiên gặp bác sĩ nhi khoa Philippe Collin để phỏng vấn. Buổi phỏng vấn đó mình trao đổi với bác về chủ đề "chất lượng giấc ngủ của trẻ nhỏ và vai trò của giấc ngủ với sự phát triển của trẻ". Bác Collin vốn tỉ mỉ, cẩn thận và uyên bác, bác khám cho các bạn nhỏ thận trọng thế nào thì trả lời phỏng vấn cũng như vậy. Buổi phỏng vấn khoảng hơn 1 tiếng bác hướng dẫn và trao đổi với mình rất nhiều thông tin, nhưng có 2 điều bác nói còn đọng lại mãi trong mình sau buổi phỏng vấn đó, điều thứ nhất là "thay vì cố ép con ăn, hãy cho con một giấc ngủ ngon", và điều thứ hai là "hãy đọc truyện cho con nghe để giúp trẻ ngủ ngon".
Sau này, khi làm việc sâu hơn trong lĩnh vực sách thiếu nhi, mình rất ngạc nhiên khi những cuốn sách đọc trước giờ đi ngủ chiếm một tỉ lệ cực kỳ áp đảo trong các đầu sách dành cho trẻ nhỏ, rất nhiều cuốn sách thiếu nhi kinh điển mọi thời đại là sách đọc trước giờ đi ngủ như cuốn "Goodnight Moon", "Goodnight Gorilla" hay "Kitten's First Fullmoon" (các cuốn sách này có dành vô số giải thưởng uy tín dành cho sách thiếu nhi trên thế giới). Các tác giả cũng có những "lý thuyết" và "kĩ thuật" rất riêng khi sáng tác sách đọc trước giờ đi ngủ cho trẻ nhỏ.
Đọc sách cho con trước giờ đi ngủ: Bố mẹ có thể làm việc này ngay từ những năm tháng đầu đời. (Ảnh minh họa)
Tại sao lại là đọc sách trước giờ đi ngủ?
Nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, khi trẻ cuộn mình trong chăn ấm, đệm êm với bố mẹ nằm sát kế bên và một cuốn sách hay tuyệt đang mở ra, giọng đọc của bố mẹ, tiếng cười, những cử chỉ ấm áp là những chất xúc tác kì diệu tạo ra sự liên kết và đồng bộ hóa các miền trong bộ não của trẻ.
Đó là tiểu não với vai trò hỗ trợ kĩ năng sàng lọc; mạng chế độ mặc định (DMN), nơi thực hiện những quá trình định hướng nội bộ như hướng nội, sáng tạo và nhận thức; mạng lưới hình ảnh trực quan, bao gồm các khu vực về phần nhìn ở bậc cao và trí nhớ, đồng thời là công cụ của não bộ giúp con người nhìn các bức tranh; mạng lưới của ngữ nghĩa, nơi não bộ rút ra được ý nghĩa của ngôn ngữ; và và mạng lưới nhận thức trực quan, hỗ trợ xử lý các kích thích thị giác.
Hát ru, trò chuyện và đọc sách cho con được coi là một trong những hoạt động thúc đẩy ngôn ngữ, cảm xúc và giao tiếp hiệu quả nhất của bố mẹ với trẻ sơ sinh. Đó là những hoạt động mang lại hiệu quả tuyệt vời nhất nhưng lại dễ thực hiện nhất với chi phí tối ưu nhất.
Dựa trên nền tảng của những nghiên cứu khoa học này, các bố mẹ nếu để ý sẽ nhận ra một số điểm chung rất đặc biệt của những cuốn sách đọc trước giờ đi ngủ nổi tiếng và kinh điển dành cho trẻ em, có những cuốn đã nổi tiếng từ hàng trăm năm nay, dưới đây là hai trong số những điểm đặc biệt đó.
Đầu tiên là, nhân vật trong các cuốn sách đa số đều là động vật. Hãy nhớ rằng, những cuốn sách dành cho trẻ em không chỉ mang tính giải trí đơn thuần. Các câu chuyện ấy đem đến cho chúng ta một góc nhìn khác về thế giới, về cách những mối quan hệ được tạo dựng, và học cách chấp nhận những cá tính khác biệt xung quanh mình. Các câu chuyện cho phép trẻ em được trải nghiệm những điều vượt ra ngoài phạm vi cuộc sống thường nhật của các con, giúp các con đối mặt với những cảm xúc và suy nghĩ của mình. Vì thế, những cuốn sách về các loài động vật có khả năng kiến tạo một thế giới kì lạ nhưng cũng vô cùng an toàn, nơi các con có thể học được những thông điệp khó nói nhất như cái chết, sự chia xa. Tất cả đều được truyền tải qua những chuyến phiêu lưu, những tình huống hài hước và vô cùng nhẹ nhàng. Những câu chuyện về động vật thường rất vui vẻ và thú vị, nhưng đồng thời tính triết lý và giáo dục lại được thể hiện rất rõ.
Một bộ sách "Truyện đọc trước giờ đi ngủ" là các câu chuyện ngụ ngôn nổi tiếng được biên soạn lại với phần minh họa và phần lời phù hợp cho các bạn nhỏ từ 2 tuổi cùng đọc với bố mẹ.
Cuốn sách "Mệt rũ mà vẫn không muốn ngủ" là một cuốn sách đọc giờ đi ngủ nổi tiếng của tác giả người Đức Susanne Straßer. Câu chuyện được kể với thế giới nhân vật là các bạn thú nghịch ngợm, láu lỉnh giống hệt với tính cách của các bạn nhỏ.
"Chuyện to, chuyện nhỏ" của tác giả Lizi Boyd cũng là một cuốn sách thơ để đọc giờ đi ngủ cho các bạn nhỏ từ độ tuổi sơ sinh. Nhân vật trong sách cũng là các loài vật được minh họa bằng màu sắc tương phản mạnh giúp kích thích thị giác của trẻ ở độ tuổi này.
"Tít tắp mãi tận trên cao" là một cuốn sách khác của tác giả Susanne Straßer, cũng là câu chuyện của một loạt nhân vật là các loài vật được trẻ nhỏ yêu thích như gấu, ếch, lợn, gà...
Nhân vật là động vật gần như xuất hiện trong hầu hết các cuốn sách thiếu nhi, đặc biệt là sách đọc trước giờ đi ngủ. Trong ảnh là cuốn "Chiến công của Chuột nhỏ" trong bộ "Truyện đọc trước giờ đi ngủ" của tác giả Thùy Dương và họa sĩ minh họa Như Quỳnh. (Ảnh: HM)
Tiếp đến là nhịp điệu êm ái của sự lặp lại trong câu từ và hình ảnh. Sự lặp lại tạo ra nhịp điệu và sự ngái ngủ, nó khiến cho lũ trẻ mắt díp lại trong sự hào hứng và cứ trôi dần vào nhịp điệu ấy qua giọng đọc của bố mẹ và hơi ấm trên chiếc giường quen thuộc. Sự lặp lại có thể là số đếm, sự lần lượt xuất hiện của các nhân vật hay cấu trúc của các câu từ.
Sự lặp lại về hành động của các nhân vật qua từng trang sách tạo nên nhịp điệu riêng cho các cuốn sách đọc trước giờ đi ngủ...
Nhịp điệu này cũng được tạo ra thì sự lặp lại của cấu trúc câu từ. Điều này cũng tác động rất nhiều để sự thẩm thấu ngôn ngữ của trẻ. (Ảnh: HM)
Chính vì thế, trong một tài liệu hướng dẫn cha mẹ thiết lập thói quen và trình tự cố định trước giờ đi ngủ cho trẻ để giúp trẻ đi ngủ đúng giờ, đảm bảo ngủ đủ và ngủ ngon, Viện Nhi khoa Hoa Kỳ có đưa ra khuyến nghị về nguyên tắc "3 chữ B" thực hiện trước giờ đi ngủ. Đó là "Bath Book - Bed". "Chữ B kì diệu" thứ 2 chính là nhắc đến sự quan trọng của giờ đọc sách và những cuốn sách đọc giờ đi ngủ đối với trẻ.
Tùy từng độ tuổi của trẻ mà lượng từ vựng, cũng như độ phức tạp của tranh minh họa trong các cuốn sách đọc giờ đi ngủ được giới thiệu cho trẻ...
... sự phù hợp này được dựa trên nhiều nghiên cứu khoa học về đặc điểm phát triển của trẻ ở từng giai đoạn, trong đó, có khả năng tập trung của trẻ trong việc theo dõi một cuốn sách.
Các cuốn sách đọc giờ đi ngủ cho trẻ ở độ tuổi 0-4 tuổi còn thường được in sách bồi cứng, mỗi trang sách là bìa cứng cáp để bố mẹ khích lệ trẻ tự lật giở sách hay thậm chí là gặm sách để khám phá và trải nghiệm. Điều này cũng có ích trong việc giúp trẻ thực hành và phát triển các vận động tinh của bàn tay. (Ảnh: HM)
Bên cạnh những tác động tuyệt vời về sự phát triển não bộ hay ngôn ngữ của trẻ, thì giờ đọc sách trước khi đi ngủ thực sự là khoảnh khắc tan chảy nhất mỗi ngày, khi bố mẹ và con được chia sẻ niềm vui qua từng trang sách và quên đi mọi nỗi buồn, vất vả sau một ngày. Chắc chắn, bố mẹ nào cũng sẽ cảm nhận được điều đó, sau mỗi giờ rủ rỉ đọc sách cùng con trước khi đi ngủ.
Nhà báo, Tác giả sách thiếu nhi và Làm cha mẹ Phạm Thị Hoài Anh.
Chị là tác giả của các cuốn sách như "Trái tim của mẹ", "Bàn tay của bố", "Mỗi ngày 15 phút yêu con".
Trong đó, cuốn sách "Trái tim của mẹ" đã từng đoạt giải thưởng Grand Prize cuộc thi Samsung KidsTime Authors' Award awarded dành cho các tác giả Đông Nam Á tại Asian Festival of Children's Content (AFCC) do Hội đồng Sách Singapore tổ chức năm 2015 và Giải Bạc sách Hay Việt Nam 2016 do Hiệp hội xuất bản Việt Nam trao tặng. Hiện chị đang sống và làm việc tại Hà Nội.
Độc giả có thể tìm đọc những bài viết của tác giả Hoài Anh TẠI ĐÂY.